Engasjerte: Fjellam frå Ryfylke SA vart stifta 21. mars. Øystein Valheim, Sølve Mikalsen og Lise Vistnes er blant eldsjelene bak prosjektet.
Med gamle beitetradisjonar som bakteppe, blir Fjellam frå Ryfylke no eit produkt for kvalitetsbevisste ganar.
Jane Brit Sande
Ideen om å skapa eit produkt av lam frå Ryfylke, har Lise Vistnes, sauebonde i Årdal, Hjelmeland kommune i Rogaland, hatt lenge. Blant anna skreiv ho oppgåve om beitekvalitet i Ryfylke då ho var elev på Vinterlandbruksskulen i Ryfylke. Det lyser litt ekstra i augo hennar når ho snakkar om beitetradisjonar i Ryfylke.
– Det viktigaste målet med dette prosjektet, er å halde beitetradisjonane i live. Då må lønsemda aukast for dei som tek jobben med å ta dyra til heia, seier ho.
I dag er Lise styre- og dagleg leiar i Fjellam frå Ryfylke SA. Ho og ektemannen Sølve Mikalsen, saman med Jarle Egeland og Mikal Hetland, bønder i Hjelmeland kommune, har vore viktige brikker for å gjera ideen til ein realitet. Verksemda vart stifta 21. mars, og består, så langt, av 71 sauebønder frå sju kommunar frå Sauda i nord til Forsand i sør.
– Det er beita som er eit kriterium for å vera med, ikkje kor produsentane bur. Lamma skal beite i heiane i Ryfylke, på minimum 500 meter over havet, seier Øystein Valheim, styremedlem i stiftinga.
Grensa: Kvar grensa skal gå, har vore grundig diskutert på drøftingsmøter, og vedteke på stiftingsmøtet
Høgt og fritt
Beitesesongens start og slutt varierer blant dei 71 bøndene som er med i prosjektet. Lise og Sølve må venta til rundt St. Hans før dei kan driva dei firbeinte til beita. Dei må over to fjellparti, opp på 1000 meters høgd over havet.
– Det tek to dagar før me er framme. Heiaføring er alltid gjort frå denne garden, og eg er veldig ivrig på at dette skal vidareførast, fortel Lise.
Øystein begynte med heiaføring i fjor. Dyra hans beiter i Viglesdalen, og beitinga startar tidlegare enn hjå Lise og Sølve.
– Eg skal ikkje gå meir enn ei mil med dyra, til gjengjeld er det 3-400 meter stigning på den siste kilometeren. Det er god trim for folk og fe, smiler Øystein.
Vil få utviklinga på rett spor
Bondevennen møter dei tre på kjøkkenet til Lise og Sølve i Årdal. Dei er samde om at lam er eit utmerkt produkt, men at utviklinga rundt prissetting har gått i feil retning.
– Utviklinga gjer at slakting er mest lønsamt i august, før beitesesongen er over i heiane. Dette fører til at produsentar tapar pengar på å ha dyra på heiabeiter, seier Lise.
Produktnamnet Fjellam frå Ryfylke skal gi dei involverte bøndene moglegheit til å henta ut ein meirpris i marknaden.
– Utgangspunktet er at kjøt frå heiane er eit supert produkt som folk er villige til å betale meir for, seier Sølve.
Samvirket kjem til å samarbeide med begge dei to store slakteria i regionen, Nortura og Fatland. Produsentane skal framleis levere slakt til «eige» slakteri.
Produkt og kjøparar
Fråveret av medisin- og kraftfôrbruk skal vere med å lokka kundane til å velja Fjellam frå Ryfylke.
– Denne merkevaren skal garantere sluttfôring utan kraftfôr, og ingen medisinering frå dyra reiser frå garden til heiabeite, til dei blir slakta. Det er heller ikkje naudsynt med noko av dette, då lamma ikkje skal gå meir enn tre veker heime på håbeite før dei blir sendt til slakt, fortel Lise.
Eldsjelene er sikre på at det er kjøparar nok der ute.
– Me trur kjøparane er mange og forskjellige, men dei er opptekne av kvalitetsmat, norsk mat, rein mat, og dyrevelferd. Det skal promoterast som eit høgkvalitetsprodukt, seier Øystein.
Fjellam skal i første omgang bli tilgjengeleg i heile Rogaland og Ryfylke. Dei reknar med at produkta er i butikk til hausten.
– Me ynskjer å spele på lokale krefter, seier dei tre, og fortel at både det lokale cateringfirmaet Ryfylkekokken og Ryfylke Mat, ein butikk, catering- og konsulentteneste med base i Sauda, er positive til prosjektet.
Kva med framtida?
Dei tre har god tru på framtida for satsinga.
– Me har allereie starta arbeidet med å få beskytta geografisk nemning hjå Matmerk, fortel Sølve.
Så langt er det berre to lammeprodukt med merket for geografisk opphav på marknaden, medan det er fleire saue- og lammeprodukt som har fått spesialitetsmerket Unik Smak. Fleire av desse har geografisk tilknyting i produktnamnet. Men er det plass til fleire lokale spesialprodukt i marknaden?
– Me går for ein grundig variant, eit genuint produkt. Dette er det plass til, konstaterer Lise.
– Me har ei historie som me kan knyte til produktet, og ei flott kulturhistorie som kan nyttast som salsargument, påpeiker Øystein.
– Det viktigaste for oss er å få fram Ryfylke-namnet, og å bevara heiatradisjonane. Dessutan fortener forbrukaren å vite kvar maten dei et kjem frå, seier Lise.
– Kor trur Fjellam frå Ryfylke SA at dei er om fem år?
– Me har bidrege til ei løft i Ryfylke, både når det gjeld lokalmat og når det gjeld turismen, og me er blitt synlege nasjonalt som ein kjend merkevare. Og me håpar det er rift om heiabeita, det er god plass til fleire, seier Lise.
